معاون کنترل آفات سازمان حفظ نباتات در مصاحبه با روابط عمومی سازمان حفظ نباتات در ادامه مباحث مدیریت تلفیقی آفات از چالش های مدیریت تلفیقی آفات در قرن بیست ویکم گفت.
دکتر مسعود لطیفیان درباره چالش‌های مدیریت آفات در قرن بیست و یک اظهار داشت: ظهور حشره کشهای شیمیایی مصنوعی که بلافاصله پس از جنگ جهانی دوم معرفی شدند، الگوی جدیدی را در زمینه مدیریت آفات ایجاد کرد. حشره کشهای هیدروکربن کلر، ارگانوفسفره و کاربامات دارای مشخصاتی مناسب نظیر تولید ارزان، کاربرد نسبتاً ساده، سریع العمل و بسیار مقرون به صرفه بودند. آنها همچنین انعطاف‌پذیری قابل توجهی در اتخاذ استراتژی کنترل ارائه دادند. تقریباً برای هر آفت، یک یا چند آفت‌کش شیمیایی وجود دارد که میتواند مشکل را کاهش دهند. این مزایا از نظر اقتصادی به راحتی قابل اندازه گیری بود. با هر واحد مالی هزینه شده برای مدیریت آفات چندین واحد در افزایش عملکرد محصول نتیجه حاصل میشد.
اما راحتی و رضایت خاطر ناشی از استفاده گسترده از آنها با مشاهده تأثیرات مخرب بر سلامت انسان و محیط زیست، حدود دو دهه پس از معرفی آنها جابجا شد. تحمل هزینه های پنهان از نظر اقتصادی دشوار بود و این چالش باعث شد تا در کشورهای صنعتی ارزش ناشی از منافع آشکار استفاده از آفتکشهای شیمیایی در برابر خطرات فراوان کاربرد آنها مقایسه شوند.
صنایع شیمیایی با کشف حشره کشهای جدیدتر با افزایش انتخاب نسبت به آفات هدف و کاهش سمیت برای پستانداران، نگرانی در مورد اثرات مضر – به ویژه تأثیرات سلامتی در انسان – واکنشن شان دادند. با این حال، حتی گروه حشره کشهای نئونیکوتینوئید neonicotionoid که در دهه ۱۹۹۰ معرفی شدند و در حال حاضر پرمصرف‌ترین محصولات در نوع خود در سراسر جهان هستند به دلیل تأثیرات منفی آنها بر گرده افشان‌ها و پرندگان اکنون با محدودیت‌های شدیدی روبرو هستند. امروزه، از طراحی پیشرفته مولکولی با کمک رایانه برای تولید نسل بعدی آفت‌کش‌ها با اثربخشی بیشتر استفاده می‌شود که نیاز به میزان غلظت مصرف کمتر آنها برای کنترل آفات در محصولات کشاورزی است.
دکتر لطیفیان از اهمیت کنترل عوامل خسارت زای گیاهی گفت و خاطر نشان کرد: در سراسر جهان، تلفات قبل از برداشت در محصولات کشاورزی به طور متوسط ۳۵٪ است. این خسارت باعث از دست دادن انرژی، خاک، آب و سایر منابع است. از طرف دیگر، به طور گسترده‌ای پذیرفته شده است که در غیاب آفتکشهای شیمیایی و مقاومت گیاهان میزبان (از جمله محصولات اصلاح شده ژنتیکی)، خسارت در بسیاری از موارد به سطح ۵۰-۸۰٪ می‌رسد. همزمان افزایش دانش در مورد اثرات مضر استفاده گسترده از آفتکشهای شیمیایی، هدف ثانویه‌ای در مدیریت تلفیقی آفات مطرح شد و آن کاهش استفاده از سموم شیمیایی بود. این هدف، هسته اصلی حرکت به سمت مدیریت تلفیقی آفات (IPM)، استفاده از دو یا چند ابزار مدیریت آفات با هدف به حداقل رساندن استفاده از آفتکشهای شیمیایی یا استفاده از آنها به عنوان “آخرین چاره” بود.
وی با تبیین استراتژی های جدید جایگزین استفاده از آفت کش های شیمیایی و نتایج آنها گفت: در همان زمان که صنایع کشاورزی در تولید آفتکشهای جدید بیشتر سرمایه گذاری کردند. دانشمندان در دانشگاه، دولت و شرکت‌های خصوصی شروع به توسعه طیف گسترده ای از استراتژیهای جایگزین برای کنترل آفات نمودند. این استراتژیهای کنترل بخصوص در قاره آمریکا به طوری گسترده ای رشد کرده و اخیراً یک متا آنالیز در مورد تأثیرات آن منتشر شده که با کاهش استفاده از سموم شیمیایی به میزان ۳۷٪، متوسط عملکرد محصول ۲۲٪ افزایش یافته است.
آنچه می‌توان گفت این است که هیچ یک از این استراتژی‌ها درمان قطعی در مدیریت تلفیقی آفات نبوده و آفتکشهای شیمیایی به دلیل گستردگی بی نظیر کاربرد، همچنان سنگ بنای مدیریت آفات در اکثر سیستم‌های تولید باقیمانده اند. علاوه بر این، پیشرفت های فناوری در فرمولاسیون مواد موثره آفت‌کش‌ها، اعم از شیمیایی یا زیستی به احتمال زیاد هم کارآیی آنها را بهبود می‌بخشد و هم اثرات نامطلوب محیطی آنها را به میزان قابل توجهی کاهش می‌دهد. میکروکپسول‌ها و فرمولاسیون ذرات نانو در این زمینه بسیار امیدوارکننده به نظر می‌رسند.
تولید مواد غذایی ارگانیک که اساساً استفاده از آفتکشهای مصنوعی اجتناب می‌کند، نگاه جدیدی به آینده مدیریت آفات ارائه می‌دهد. تولید غذای ارگانیک در ایالات متحده آمریکا و اتحادیه اروپا در دهه آغاز سال ۲۰۰۸ به میزان ۷۷٪ رشد داشته است، اما در سال ۲۰۱۷ تنها ۵.۵٪ از کل مواد غذایی تولیدی را شامل می شود. در کشورهایی که استانداردهای زندگی به سرعت در حال افزایش هستند، نگرانی‌های مربوط به ایمنی مواد غذایی در بین مردم، تقاضای موادغذایی ارگانیک و سالم را به حدی افزایش داده که تقاضا بیش از عرضه است.
دکتر لطیفیان تقابل میان مصرف آفت کش ها و اعمال روش های مدیریت تلفیقی عوامل خسارت زا در ایمنی و سلامت غذایی را تشریح کرد و خاطر نشان کرد: متاسفانه اعتماد عمومی به ابزار مدیریت آفات کم است و سازمان‌های دولتی که وظیفه مدیریت تلفیقی آفات را دارند به فشارهای عمومی پاسخ می‌دهند و ناچار به استفاده از استراتژیهای پرمخاطره می‌شوند. در حالی که دانشمندان کاملاً توافق دارند که خطرات ناشی از این استراتژی همچنان زیاد است. این ناسازگاری نتیجه تمرکز بر فناوری شیمیایی است نه ایمنی محصولات بدست آمده با استفاده از چنین فناوریهای شیمیایی.
دست اندرکاران تولید ارگانیک و IPM هر دو طرفدار تشدید استراتژیهای اکولوژیکی مدیریت تلفیقی آفات هستند و اعتقاد دارند که استراتژیهای مدیریت اکوسیستم مانند کنترل بیولوژیکی از طریق دشمنان طبیعی را باید در تولیدات گیاهی ارتقا داد. برخی از گزینه های مدیریتی غیرشیمیایی نیز که تأثیرات مثبتی بر طیف وسیعی از اجزای اکوسیستم دارند در استراتژیهای مدیریت اکولوژیک قابل توسعه هستند.
معاون کنترل آفات، ایجاد و توسعه شبکه‌های مراقبت از محصولات کشاورزی و اجرای برنامه‌های مدیریت کنترل انبوهی آفات (IPM) با محوریت مبارزه زیستی (بیولوژیک) و با اولویت محصولات تازه‌خوری را از اقدامات سازمان حفظ نباتات برشمرد و گفت: در ایران نیز وزیران عضو کمیسیون امور زیربنایی، صنعت و محیط‌زیست بنا به پیشنهاد مشترک شماره ۰۲۰/۱۶۰۸۲ مورخ ۱۳۸۸/۱۰/۸ وزارتخانه‌های جهاد کشاورزی و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و سازمان حفاظت محیط‌زیست و مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران و به استناد بند «ب» ماده (۶۱) قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران ـ مصوب ۱۳۸۳ـ و با رعایت تصویب‌نامه شماره ۱۶۴۰۸۲/ت۳۷۳هـ مورخ۱۳۸۶/۱۰/۱۰ « آیین‌نامه اجرایی ورود، ساخت، فرمولاسیون و مصرف کودهای شیمیایی، زیستی، آلی و سموم دفع آفات نباتی» را در این راستا تصویب نموده اند. براساس ماده ۳۸ این مصوبه وزارت جهاد کشاورزی موظف است از طریق سازمان حفظ نباتات نسبت به ایجاد و توسعه شبکه‌های مراقبت از محصولات کشاورزی و اجرای برنامه‌های مدیریت کنترل انبوهی آفات (IPM) با محوریت مبارزه زیستی (بیولوژیک) و با اولویت محصولات تازه‌خوری، پایش مصرف و حمل و نقل سموم و اعمال استانداردهای بهداشتی و زیست محیطی اقدام نماید. همچنین براساس ماده ۶۶ این مصوبه وزارت جهاد کشاورزی مکلف است طی یک برنامه مدون پنجساله مصرف سموم در عرصه‌های حساس زیست محیطی را ممنوع یا محدود و حتی‌الامکان روشهای مبارزه غیرشیمیایی و بیولوژیک را جایگزین کند. همچنین براساس ماده ۶۹ این مصوبه وزارت جهاد کشاورزی موظف است با استفاده از امکانات، اعتبارات و پست‌های سازمانی موجود ساختار لازم را جهت پژوهش‌های هماهنگ در زمینه بهینه‌سازی مصرف سموم و کودهای شیمیایی و جایگزینی نهاده‌های غیرشیمیایی، توسعه پایدار ارگانیک (بیو) و کنترل بیولوژیک فراهم آورد و ساختار تشکیلاتی مربوط به مبارزه بیولوژیک و مبارزات غیرشیمیایی در سازمان حفظ نباتات و اداره کل جهاد کشاورزی استانها را متناسب با نیاز، بازنگری و تقویت نماید.
لطیفیان افزود: پیگیری تشکیل دفتر توسعه روشهای کنترل بیولوژیک و غیرشیمیایی آفات گیاهی در این راستا با جدیدت در حال پیگیری است. این سازمان نیز از سال ۱۳۷۴ توسعه اجرای این شیوه از کنترل آفات را در الویت برنامه های خود قرار داده و در طی دو دهه گذشته دستاوردهای خوبی به همراه داشته است به گونه ای که هم اکنون محصولات متنوع زراعی، باغی و گلخانه ای کشور شامل برنج، پنبه، ذرت دانه ای، گوجه فرنگی، سویا، نیشکر، نخود دیم، مرکبات، چای، توت، انار، پسته، سیب درختی، انگور و محصولات گلخانه ای شامل خیار، فلفل، گوجه فرنگی و توت فرنگی تحت پوشش کنترل بیولوژیک است.
وی در پایان برنامه های آتی سازمان حفظ نباتات در توسعه شیوه نامه های کنترل بیولوژیک و غیرشیمیایی آفات گیاهی شامل را اعلام نمود:
- حمایت از توسعه کاربرد عوامل بیولوژیک و تجهیزات و فرآورده های کنترل غیرشیمیایی آفات.
- حمایت همه جانبه از تولید مواد و عوامل بیولوژیک وتجهیزات و فرآورده های کنترل غیرشیمیایی آفات در سطح کشور.
- حمایت از بهره برداران و تشکل های کشاورزان در زمینه کنترل بیولوژیک و غیرشیمیایی آفات.
- ساماندهی و اعمال ضوابط و قوانین در فعالیت های کنترل بیولوژیک و غیرشیمیایی.
- ایجاد پایگاه اطلاع‌رسانی و بانک اطلاعات علمی در خصوص کنترل بیولوژیک و غیرشیمیایی آفات.
- اهتمام در راستای توانمندسازی مولدین محصولات کشاورزی به دانش بومی کنترل غیرشیمیایی ومتدهای نو با بهره گیری از ابزارهای مشارکتی.
- استقرار و توسعه شبکه‌های مراقبت و پیش آگاهی بخش غیر دولتی در راستای اجرای بهینه روش های کنترل غیرشیمیایی و نظارت بر فعالیت آن.
- هدایت و تخصیص بیشتر یارانه های سموم به بخش کنترل بیولوژیک و غیرشیمیایی آفات.
- ارتقاء سطح علمی و فنی و توانایی های کارشناسان دولتی شاغل در طرح از طریق آموزشهای ضمن خدمت در داخل و خارج کشور.
- ایجاد ردیف اعتباری در قانون بودجه جهت توسعه کنترل غیرشیمیایی و بیولوژیک
- تجهیز و بروز نمودن تکنولوژی داخل در جهت تولید و استفاده از فرآورده های مورد نیاز در کنترل بیولوژیک و غیرشیمیایی آفات.
- توجه کافی مسئولین در سطح رده های مختلف اجرایی، آموزشی، ترویجی و رسانه های خبری و ملی در جلب افکار عمومی و توجه اقشار جامعه به فواید استفاده از محصولات عاری از سموم.
- ایجاد تشکیلات خاص در امر فرآوری، معرفی و ارائه محصولات عاری از سموم و حمایت کافی از تولید کنندگان این گونه محصولات در سطح جامعه.
- کاربردی و بروز شدن طرح های تحقیقاتی در زمینه کنترل بیولوژیک و غیر شیمیایی آفات .
- فراهم سازی بستر لازم در راستای تجهیز و راه اندازی مراکز گیاهپزشکی با ارائه تسهیلات بانکی.
- فراهم سازی زمینه تحت پوشش قراردادن محصولاتی که مصرف تازه خوری داشته و رعایت دوره کارنس سموم روی انها اهمیت زیادی دارد مانند سبزی‌ها و محصولات گلخانه ای.
