روزنامه همشهری سه شنبه ۱۲ مرداد ۱۳۹۵ با عنوان ” خسارت ۳۰۰ ساله برای ۳۰ روز اهمال” مطلبی به قلم رئیس محترم دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی واحد علوم وتحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی به چاپ رسانده است
در این مطلب بیان گردیده این آفت وارداتی از اواخر اردیبهشتماه امسال بین شمشادهای منطقه توریستی اطراف هتل خزر چالوس گزارش شده و ایشان بیتوجهی و نبود نظارت، عامل شیوع آفات وارداتی دانسته اند و با اشاره به اینکه سازمان حفظ نباتات وزارت جهادکشاورزی مسئول قرنطینه داخلی وخارجی آفات و بیماریهای گونههای گیاهی است، اظهار داشته اند: اکنون این سؤال بزرگ مطرح است که این سازمان با چه تمهیداتی مانع از ورود آفاتی از این دست میشود و آیا اصولا قرنطینهای برای ورود گونههای گیاهی به داخل کشور وجود دارد و برآن نظارت میشود؟ و این که اگر این نظارت بهدرستی انجام میشد اکنون نباید ما شاهد ابتلای شمشادها طی ۲ مرحله، آن هم به فاصله ۴ سال، به ۲ آفت وارداتی باشیم؛ همچنانکه تا امروز هم این سازمان به شیوع این آفت واکنشی نشان نداده است.
در توضیح این خبر سرعت تکثیر آفت مد نظر قرار گرفته بیان شده تا آخر تابستان چهار بار تکثیر میشود. ایشان، مساحت کل رویشگاههای شمشاد در شمال کشور را ۷۰ هزار هکتار اعلام کرد و گفت: ابتدا ۵۰ تا ۱۰۰هکتار از رویشگاههای شمشاد به این آفت مبتلا شده بود ولی هم اکنون در حال سرایت به سایر رویشگاههای شمشاد در مناطق دیگر است، بهطوری که این آفت در رویشگاههای شمشاد در سیسنگان هم مشاهده شده است.
لذا جهت تنویر افکار عمومی و در راستای اطلاع رسانی عموم مردم علاقمند و دست اندکاران و دلسوزان جنگل و محیط زیست کشور مطالبی در رابطه با این آفت بیان می شود.
شب پره برگخوار شمشاد Cydalima perspectalis گونه ای بومی شرق آسیا (چین، ژاپن و کره) بوده که اولین بار در اروپا در جنوب غربی آلمان و هلند در سال ۲۰۰۷ گزارش گردیده است. پس از آن این آفت در بسیاری دیگر از کشورهای اروپایی گسترش پیدا کرده است. علاوه بر تاثیرات اقتصادی، جدی ترین تهدید ناشی از این آفت روی جنگل های طبیعی شمشاد است. این گونه به راحتی و به طور تصادفی همراه گیاهان میزبان قابل انتقال بوده که به همین ترتیب در مناطق انتشار حال حاضر خود گسترش یافته لذا هنوز هم یک تهدید محسوب می شود.
تاریخچه تهاجم این آفت از آسیا به سمت اروپا ناشناخته است با وجود این می توان حدس زد که مهمترین راه انتقال آفت تجارت بین المللی درختان و نهال های شمشاد است. در آلمان آفت در مجاورت مرکز کشتی رانی خاص محموله های وارداتی از چین مشاهده شده است. همچنین ممکن است آفت همراه بار مسافرین انتقال یافته باشد. همچنین قویاً این فرضیه وجود دارد که آفت از ایتالیا به سمت قفقاز از طریق گیاهان مورد استفاده در فضاسازی دهکده المپیک سوچی (۲۰۱۴) منتقل شده است.
لارو این گونه آفت روی بسیاری از گونه های جنس شمشاد (Buxus spp.) تغذیه می کند و اگرچه گیاهانی دیگر غیر از شمشاد به عنوان میزبان آفت در ژاپن شناخته شده اند اما گزارشی از این که گونه های دیگر گیاهی در اروپا مورد حمله ای آفت قرار گرفته باشند، وجود ندارد. آزمایش هایی نیز توسط سرویس حفظ نباتات هلند انجام شده که میزبانی سایر گیاهان غیر از شمشاد را برای این آفت رد نموده است. در مرکز اروپا، آفت دارای دو نسل سالانه است و حداقل سه نسل آفت در جنوب اروپا و قفقاز مشاهده شده است.
راه های انتقال و انتشار آفت:
انتشار اولین جمعیت اروپایی آفت در شمال غربی سوئیس تخمین پرواز آن را تا ۱۰ کیلومتر در هر سال را تایید می کند که در انتشار و گسترش محلی آفت می تواند نقش داشته باشد اگرچه روش دقیق ورود و استقرار جمعیت های مهاجم این آفت ناشناخته است اما احتمالاً این که آفت همراه درختان و نهال های شمشاد وارداتی از چین وارد اروپا شده اند زیاد می باشد.
اندام های گیاهی قادر به حمل آفت در تجارت بین الملل و مسافت های طولانی همراه با انتقال برگ، ساقه، شاخه، تنه و بخش های بالای خاک است.
آلودگی با شب پره برگخوار شمشاد را می توان با توجه به خسارت لارو آفت روی گیاه شناسایی نمود اما مراحل اولیه لاروی بین برگ های درخت پنهان بوده و ممکن است به سختی تشخیص داده شوند.
آیا اصولا قرنطینهای برای ورود گونههای گیاهی به داخل کشور وجود دارد و چه تمهیداتی سازمان حفظ نباتات برای جلوگیری از ورود آفاتی از این دست انجام می دهد؟
سازمان حفظ نباتات از بدو تاسیس (۱۳۴۶) و براساس قانون این سازمان واردات بذر، پیاز، قلمه، پیوند، ریشه، میوه و نهال نباتات و به طور کلی هر گونه نبات و قسمتهای نباتی به کشور را مستلزم تحصیل پروانه قبلی از وزارت (جهاد) کشاورزی و تحت نظارت قرار داده (ماده ۱۱) و نباتات و محصولات کشاورزی دارای پروانه فوق را در صورت آلودگی به آفات و بیماریهای قرنطینهای شامل اعمال قانون ( ضدعفونی، ارجاع و امحاء) دانسته است (ماده ۱۲). در همین راستا محصولات کشاورزی براساس خطر احتمالی ورود آفات و بیماری های گیاهی در سه گروه ریسک کم، متوسط و زیاد طبقه بندی شده اند. دو گروه ریسک کم و متوسط که شامل اکثر محصولات کشاورزی با هدف مصرف غذایی و فرآوری می باشند نیاز به مجوز موردی از سازمان حفظ نباتات نداشته و براساس شرایط اعلامی و با رعایت سایر موارد قانونی، وارد کننده اقدام به ورود آنها می نماید اما برای واردات محموله های گیاهی ریسک بالا که انواع نهال و اندام های تکثیری را شامل می شوند لازم است تا مجوز (شرایط ورود) موردی از این سازمان اخذ گردد. از شرایطی که قبل از ورود این اندام های گیاهی در نظر گرفته می شود، معرفی گلخانه ای با شرایط بسیار سختگیرانه قرنطینه ای است که طی مدت مشخص شده توسط سازمان، محموله باید دوره ای را در قرنطینه پس از ورود طی کند. هدف از طی این دوره تایید سلامت اندام های گیاهی است که ممکن است در بدو ورود علائمی از آفات و بیماری ها نشان ندهند. پس از طی بازرسی های مکرر و تایید سلامت، نقل و انتقال اندام های تکثیری به صورت کتبی مجاز شناخته می شود. لازم به ذکر است که این مرحله در تکمیل اقدامات قرنطینه ای معمول دیگر مانند بازرسی، بررسی های آزمایشگاهی و تست های سرولوژیکی لازم انجام شده و در مواردی که سازمان لازم بداند ممکن است بازرسی در مبدا و کشور صادر کننده نیز انجام شود. کلیه اقدامات قرنطینه ای فوق براساس تجزیه و تحلیل خطر انجام شده تعریف می شوند که گاهی ممکن است نتیجه این تجزیه و تحلیل به ممنوعیت یک محموله به طور کلی و یا از مبدا خاص بیانجامد. درخواست ضدعفونی های قرنطینه ای و تست های آزمایشگاهی و سرولوژیکی توسط شرکت ها و موسسات معتبر در کشور مبدا نیز از اهم شرایط ورود اندام های تکثیری است.
در مورد آفات نوظهور و نیز آفاتی که ممکن است در آینده برای کشور مسئله ساز گردند تکیه این سازمان علاوه بر مراکز علمی و رسمی کشورهای صادر کننده به مراکز تحقیقاتی و دانشگاهی کشور است و انتظار می رود که بخش علمی کشور با بررسی منابع و اتفاقاتی که در دنیا برا اثر طغیان آفات اتفاق می افد توصیه و هشدارهای لازم را به موقع به بخش اجرا بدهند.
ردیابی آفات و بیماری ها در کشور و با هدف شناسایی سریع آفات و بیماری های قرنطینه ای در کشور نیز از وظایف سازمان حفظ نباتات بوده و به خصوص پس از آزادسازی سموم در سال ۱۳۸۵ و تشکیل کلینیک های گیاهپزشکی و شبکه های مراقبت از برخی آفات و بیماری ها به این شبکه ها سپرده شده تا در کنار شبکه های دولتی، ردیابی، پیش آگاهی، توصیه های گیاهپزشکی و مدیریت آنها را براساس دستورالعمل سازمان حفظ نباتات را عهده دار شوند. این شبکه گسترده که در حال حاضر بالغ بر ۱۰۰۰ کلینیک (آزمایشگاه) گیاهپزشکی و بیش از ۴۰۰۰ شبکه مراقبت را شامل می گردد از امکانات سازمان در راستای اجرای وظایف محوله می باشند. بدیهی است در صورت اشتراک آفات و بیماری های باغات و مزارع با آفات و بیماری های جنگل ها و مراتع کشور با هماهنگی سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری اقدام لازم صورت می گیرد.
آیا واردات نهال و نشاء آلوده باعث ورود این آفت به کشور شده است؟
همانگونه که بیان شد این آفت در شرایط طبیعی تنها از طریق نهال و نشاء آلوده درختان شمشاد قابل انتقال است. طی سال های اخیر واردات قانونی نشاء و نهال به استان های شمالی شامل نشاء شمعدانی، نشاء کنتیا، نشاء آرکا، نشاء زامییا، نشاء ارکیده، نشاء هویچرا، نشاء آزالیا، نشاء هیدرانژیا، نشاء فیتونیا، نشاء آنتوریوم و نشاء فیکوس از کشورهای هلند، تایلند و بلژیک می باشند که از طریق مبادی قانونی و با اعمال بازرسی، بررسی های آزمایشگاهی و قرنطینه پس از ورود، وارد استان های شمالی گردیده اند که هیچ یک از گیاهان فوق میزبانی برای این آفت حتی در شرایط آزمایشگاهی نبوده اند و مدت یک سال و نیم است که ورود هرگونه نهال و گیاه زینتی از جنوب شرقی آسیا ممنوع اعلام شده است.
آیا صنعت توریسم و ورود توریست های داخلی و خارجی به استان های شمالی عامل انتشار این آفت است؟
طی مطالبی که اخیراً در سایت ها و نشریات چاپ و منتشر گردیده یکی از احتمالات ورود این آفت از طریق توریست های داخلی و خارجی می دانند. اگر بگوییم که شهروندان و ویلا داران شمالی کشورمان طی سفر به سایر کشورها گیاهانی از جمله انواع شمشاد را برای فضاسازی ویلای خود به استان وارد نموده اند بسیار معقول تر از آن است که بگوئیم توریست های داخلی و خارجی نهال های آلوده وارد کشور نموده اند. به چه منظور فردی که برای استفاده از طبیعت ایران برای چند روز به کشورمان سفر می کند باید با خود نهالی وارد کند مگر آن که هدف اگروتروریسمی داشته باشد. این مسئله – هرچند با احتمال بسیار ضعیف- نیز متاسفانه از حیطه وظایف قانونی حفظ نباتات خارج است. یقیناً تنها مامورین گمرگ با مسافرین و محموله های وارداتی آنها در تماس اولیه قرار دارند و آنها هستند که باید مامورین قرنطینه مستقر در گمرک را نسبت به وجود اندام های گیاهی در محموله و یا بار همراه مسافر آگاه کنند (بند ۲ ماده ۱۴ آئین نامه اجرایی قانون حفظ نباتات). متاسفانه طی سال های اخیر و در راستای بهبود وضعیت صنعت توریسم و قرار دادن باند سبز در گمرکات اصلی مسافری، این نظارت کمتر اعمال می شود. اصلاً چه لزومی دارد برای اقدام اگروتروریستی، فرد تروریست نهال و نشاء وارد کند که حساسیت زا است او می تواند تعداد زیادی شفیره را با خود بیاورد که در این صورت نیز باز گمرک و نیروی انتظامی جوابگوی بازرسی بدنی او هستند.
آیا کنترل آفات و بیماری جنگل و مراتع کشور بر عهده سازمان حفظ نباتات است؟
در سال ۱۳۶۶ سازمان جنگلها و مراتع کشور به وزارت جهاد سازندگی الحاق پیدا نمود و بر اساس ماده واحده قانون تفکیک وظایف وزارتخانههای کشاورزی و جهاد سازندگی مصوب ۱۱/۶/۶۹ کلیه امور مربوط به حفظ، احیاء، گسترش و بهرهبرداری از منابع طبیعی (جنگل، مرتع و شیلات، آبخیزداری) بر عهده جهاد سازندگی قرار گرفت. در سال ۱۳۷۹ وزارتخانههای جهاد سازندگی و کشاورزی ادغام و وزارت جهاد کشاورزی را تشکیل دادند. بدین ترتیب رئیس سازمان جنگلها و مراتع کشور سمت معاون وزیر جهاد کشاورزی را عهدهدار شد. با منفک شدن سازمان جنگل ها و مراتع و سپس با الحاق دوباره آن به وزارت کشاورزی (جهاد کشاورزی) امور مربوط به آفات و بیماری های گیاهی عرصه های طبیعی از جمله جنگل ها و مراتع کشور تحت پوشش دفتر حفاظت و حمایت منابع طبیعی سپرده شد و از آن به بعد اعتبار مربوط به این گروه از آفات نیز در سرجمع اعتباری سازمان جنگل ها قرار گرفت و حداقل طی دو دهه اخیر اعتباری در سرجمع سازمان حفظ نباتات برای ردیابی، کنترل و پیشگیری از آفات و بیماری ها در نظر گرفته نشده است. سازمان حفظ نباتات در این عرصه تنها مدیریت آفات و بیماری های مشترک باغات – جنگل و یا مزارع- مراتع را بر عهده دارد و آن هم در بخش باغات و مزارع و برای کنترل آفات و بیماری ها به عرصه جنگل و مرتع وارد نمی شود.
نتیجه:
محکوم نمودن یک سازمان یا نهاد به اهمال و کوتاهی در اجرای وظایف شاید ساده ترین راه در برخورد با مشکلات و مسائل پیش آمده است. براساس قانون هر نهاد و سازمان دولتی در رابطه با حفظ و صیانت از منابع طبیعی کشور دارای وظایف تعریف شده است و اگرچه عدم وجود اعتبارات لازم در اجرای وظایف محوله می تواند تاخیر ایجاد کند اما منکر وظیفه تعریف شده نمی باشد. نمی توان به آسانی و بدون شناخت قوانین و مقررات حداقل در رشته تخصصی، برچسب اهمال و کوتاهی به سایر سازمان ها وارد نمود. سازمان حفظ نباتات در مواجهه با آفات بسیار خطرناک همچون ملخ های مشترک مزرعه- باغ- جنگل و مرتع آنها را در فهرست آفات عمومی قرار داده و هر ساله دیده بانی و مبارزه با آنها را وظیفه خود دانسته، به آن عمل می کند. در بحث آفات و بیماری های خاص جنگل ها و مراتع همچون ملخ تاغ نیز این سازمان در حد امکانات خود و از نظر فنی و نیز ادوات و تجهیزات مدیریت آفت، با سازمان جنگل ها و مراتع کشور همکاری دارد. در امر تهیه دستورالعمل های مدیریتی نیز سازمان حفظ نباتات در کنار موسسات تحقیقاتی کشور حضوری فعال دارد.
سازمان حفظ نباتات حداقل طی دهه گذشته به شدت تحت فشار برای صدور مجوز واردات چوب با پوست بوده است و علیرغم نیاز کشور به این واردات، وجود خطرات بالقوه در همراهی چوب با پوست باعث شده تا مسئولین متعدد این سازمان طی این دوره تاکنون مقاومت نمایند. این امر بر خلاف نظر دلسوزان جنگل است که عقیده دارند واردات چوب (چه با پوست و چه بی پوست) می تواند از نابودی بیشتر جنگل های ما جلوگیری کند. چطور چوب با پوست و سرشاخه وارد شود اما آفات و بیماری های آن وارد نشود؟ این آفت یکی از چندین آفتی است که می توانست با قبول واردات چوب با پوست کشور ما را تهدید نماید.
در ورود شب پره شمشاد به کشور همانند بسیاری از کشورهای پیشرفته اروپایی و روسیه نمی توان مسیر و راه ورودی خاص و قاطعی را عنوان نمود. کشورهای اروپایی واردات نهال شمشاد از چین داشته اند ولی در کشور ما حداقل از مبادی ورودی قانونی تاکنون میزبان های این آفت وارد نشده اند و از سال گذشته نیز ورود هرگونه نهال و گیاه زینتی از جنوب شرقی آسیا ممنوع بوده است هرچند واردات غیر قانونی این اندام های گیاهی نیز همانند سایر محموله های تجاری را نمی توان از نظر دور داشت. بررسی انتشار آفت طی چهار سال اخیر از کشورهای همسایه همچون روسیه (سوچی در ساحل دریای سیاه)، ترکیه و گرجستان شاید بتواند مسیر ورودی این آفت به کشورمان از طریقی غیر از واردات نهال و اندام های تکثیر مشخص تر نماید.
ولی الله رضایی
لینک کوتاه: http://goo.gl/todXg6