محمدرضا اصغری – سازمان حفظ نباتات یکی از سازمانهای مهم وزارت جهاد کشاورزی بر اساس مجموعه قانون و آییننامه حفظ نباتات مصوب سال ۱۳۴۶ تشکیل و مسئول حفاظت از سلامت منابع گیاهی کشور در مقابل آلودگی و خسارت آفات گیاهی بومی و غیربومی است.
علیرغم اینکه بیش از نیم قرن از تاسیس این سازمان که یکی از ارکان مهم تامین امنیت غذایی کشور است میگذرد، این سازمان در انجام وظایف قانونی خود عملکرد ضعیفی داشته است.
در این مقاله دلایل عملکرد ضعیف سازمان حفظ نباتات مورد ارزیابی کارشناسی قرار گرفته است.
مهمترین موانع راهبردی سازمان حفظ نباتات در انجام وظایف قانونی عبارتند از:
- چالشهای قانونی
- چالشهای تشکیلات چارت سازمانی
چالشهای قانونی
از عمدهترین موانع قانونی باید به ماده یک قانون حفظ نباتات اشاره نمود.
ماده ۱ – از تاریخ تصویب این قانون سازمان حفظ نباتات وابسته به وزارت کشاورزی تشکیل میگردد این سازمان دارای شخصیت حقوقی است و به وسیله یک رئیس به انتخاب وزیر کشاورزی اداره خواهد شد.
این ماده قانون در عمل استقلال اجرایی وظایف سازمان را با چالش مواجه کرده است. ذیل این ماده رئیس سازمان حفظ نباتات از طرف وزیر جهاد کشاورزی تعیین میشود.
از آنجایی که در ماده قانون تاکید نشده که رئیس سازمان باید حداقل بیش از بیست سال تجربه کاری و تخصصی در حفظ نباتات داشته باشد افرادی به ریاست سازمان منصوب میشوند که وزیر جهاد کشاورزی تحت فشارهای سیاسی باید منصوب نماید و اکثرا فاقد دانش و تجربه کافی و تخصصی در عرصه حفظ نباتات میباشند. زمانی که رئیس سازمان بدین طریق انتخاب میشود، تحت دستورات مقام بالاتر انجام وظیفه میکند، در غیر اینصورت پست و مقام خود را از دست خواهد داد. به عبارتی، فشارهای سیاسی خارج از سازمان بر اجرای قانون غلبه نموده و حاکمیت اجرایی قانون حفظ نباتات در ایجاد امنیت غذایی کشور دچار چالش میشود.
از دیگر چالشهای قانونی عدم وجود مفاد مربوط به تخلفات و جرایم و چگونگی برخورد با متخلف در مجموعه قانون و آییننامه حفظ نباتات است.
چالشهای چارت تشکیلات سازمانی
از موانع راهبردی در انجام وظایف قانونی، چالشهای چارت تشکیلات سازمانی حال حاضر است.
سازمان حفظ نباتات موظف به جلوگیری از ورود آفات گیاهی خسارتزای غیربومی (قرنطینهای) به همراه محمولههای گیاهی وارداتی آلوده به آفات گیاهی به داخل کشور، ردیابی و مونیتورینگ و مبارزه و امحای آنها به هر شکلی که وارد شدهاند (همراه محمولههای وارداتی قانونی، غیرقانونی و یا به طرق طبیعی) در کانون اولیه آلودگی و همچنین مبارزه سریع با طغیان و شیوع آفات گیاهی بومی در باغات و مزارع کشور میباشد.
محمولههای گیاهی وارداتی برابر ضوابط و شرایط بهداشت گیاهی که سازمان حفظ نباتات برای ورود محمولههای گیاهی وارداتی مشخص میکند، وارد کشور میشوند.
جهت اطمینان از لحاظ شدن ضوابط و شرایط بهداشت گیاهی محموله گیاهی وارداتی و عدم آلودگی آنها به آفات گیاهی قرنطینهای، محمولههای گیاهی وارداتی باید در گمرکات مبادی ورودی قبل از ترخیص مورد بازرسی فنی کارشناسان قرنطینه گیاهی سازمان حفظ نباتات مستقر در پستهای قرنطینهای مبادی ورود قرار گیرند.
در چارت تشکیلات سازمانی سازمان حفظ نباتات، پستهای قرنطینه مرزی یا مبادی ورودی وجود ندارد!!!؟؟؟ و این پستها در چارت تشکیلات اداری مدیریتهای جهاد کشاورزی شهرستانهای نزدیک به مرز ورودی تعریف و لحاظ شده است. این در حالی است که ماده ۱۳ آییننامه قانون حفظ نباتات به صراحت تاکید نموده که پستهای قرنطینهای مبادی ورود باید توسط سازمان حفظ نباتات اداره شوند.
ماده ۱۳ – مقررات مربوط به بازرسی فرآوردههای کشاورزی در بنادر و گمرکخانههای مرزی بوسیله کارشناسان یا مامورین قرنطینه نباتی سازمان حفظ نباتات که دارای کارت رسمی و یا نشان مخصوصی خواهند بود به موقع اجرا گذارده خواهد شد.
پستهای قرنطینه مرزی به منزله چشمهای سازمان جهت بازرسی محمولههای گیاهی وارداتی در مبادی ورودی به کشور جهت حصول اطمینان از عاریبودن محمولههای گیاهی وارداتی به آفات گیاهی خسارتزای غیربومی است و اگر محموله وارداتی آلوده به آفات گیاهی تشخیص داده شد باید قبل از ترخیص از گمرک ضدعفونی یا آفتزدایی شود (در صورتی که از نظر فنی ضدعفونی محموله آلوده امکانپذیر باشد) و اگر ضدعفونی امکانپذیر نباشد در سریعترین زمان ممکن به کشور مبدأ مرجوع شود. کلیه تشریفات بازرسیهای اسناد بهداشت گیاهی، فنی و آزمایشگاهی محمولههای گیاهی وارداتی در گمرکات مبادی ورودی باید توسط کارشناسان خبره سازمان حفظ نباتات مستقر در پستهای قرنطینهای گیاهی مرزی انجام گیرد.
متاسفانه علیرغم تاکید ماده ۱۳ آییننامه قانون حفظ نباتات پستهای قرنطینهای مرزی در چارت تشکیلات سازمانی حفظ نباتات لحاظ نشده و سازمان حفظ نباتات از عملکرد آنها مطلع نیست و نمیداند آیا محموله گیاهی وارداتی عاری از آلودگی است؟ و یا در صورت آلودگی، به چه نوع آفت یا آفاتی آلوده میباشد؟ و یا از کدام کشور و مرز ورودی وارد شده است؟؟!! به عبارتی فاقد چشم در مبادی ورودی کشور است.
از وظایف مهم و کلیدی دیگر سازمان حفظ نباتات ردیابی و مونیتورینگ مستمر آفات گیاهی قرنطینهای و بومی در مزارع و باغات و نقاط زیر کشت در تمام استانها و همچنین مبارزه با طغیان و شیوع آنها جهت جلوگیری از پراکندگی به دیگر نقاط کشور است. مدیریتهای حفظ نباتات در استانها که به منزله بازوی اجرایی دستورالعملهای بهداشت گیاهی سازمان حفظ نباتات میباشند موظف به انجام این مهم هستند و بایستی هر ماه گزارشهای ردیابی و مونیتورینگ میدانی آفات گیاهی در نقاط زیر کشت در استان خود را به سازمان حفظ نباتات ارسال کنند.
از آنجایی که پستهای مدیریت حفظ نباتات استان در چارت تشکیلات اداری سازمان حفظ نباتات لحاظ نشده است و در چارت تشکیلات اداری سازمانهای جهاد کشاورزی استان تعریف شده است، سازمان حفظ نباتات عملا فاقد بازوی اجرایی دستورالعملهای بهداشت گیاهی صادره در کشور میباشد. چون طبق مقررات، مدیریتهای حفظ نباتات استانها نه تنها الزامی برای اجرای دستورالعملهای سازمان حفظ نباتات ندارند بلکه پاسخگوی عملکرد خود به سازمان حفظ نباتات نیز نمیباشند.
زمانی که سازمان حفظ نباتات چشم بازرسی در گمرکات مبادی ورودی و دست اجرایی در استانها ندارد، نمیتواند مدافع سلامت و حفاظت از منابع ملی گیاهی کشور در مقابل حمله، آلودگی و خسارت آفات گیاهی بومی و غیربومی باشد.
تجربهای که طی نیم قرن گذشته ناشی از این چالشهای راهبردی مشاهده شده، ورود و استقرار آفات گیاهی غیربومی خطرناک ویرانکننده بسیاری به باغات و مزارع کشور است از جمله کرم سرخ پنبه، سوسک کلرادو سیب زمینی، جاروک لیمو ترش، گرینینگ مرکبات، بید گوجهفرنگی، مگس میوه مدیترانهای، دهها آفت انباری، گونههای مهاجم گیاهی و علفهای هرز و خسارات جبرانناپذیر به منابع ملی گیاهی، کاهش تولیدات گیاهی، افزایش شدید واردات و مصرف آفتکشهای خطرناک شیمیایی، افزایش بیرویه واردات، افزایش قیمت محصولات گیاهی و خروج میلیاردها دلار ارز از کشور بوده است.
در صورتی که این موانع راهبردی اصلاح نشوند بیتردید باید شاهد ورود و استقرار آفات گیاهی غیربومی بیشتری به داخل کشور و کاهش و یا بعضا نابودی تولیدات ملی گیاهی در سالهای نه چندان دور باشیم. همانگونه که طی ادوار گذشته تعدادی از منابع ملی گیاهی را از دست دادهایم.
لازم است که رفع این چالشهای راهبردی امنیت غذایی و امنیت زیستی گیاهی کشور در اولویت ویژه مسئولان دولت جدید قرار گیرد.
- نویسنده : محمدرضا اصغری - کارشناس قرنطینه گیاهی سازمان حفظ نباتات
