سرشماری کشاورزی به عنوان یک ابزار مهم در جمع‌آوری اطلاعات دقیق و جامع درباره بخش کشاورزی کشورها شناخته می‌شود. این سرشماری معمولا به صورت دوره‌ای صورت می‌گیرد و اطلاعات مربوط به زمین‌های کشاورزی، نوع محصولات، تعداد بهره‌برداران و سایر عوامل مؤثر در تولید کشاورزی را جمع‌آوری می‌کند. اطلاعات به‌دست‌آمده از سرشماری کشاورزی، راهنمای دولت‌ها و نهادهای مربوطه برای تدوین و اجرای سیاست‌های مؤثر در راستای توسعه کشاورزی و بهبود معیشت کشاورزان است.
شناسایی نیازها و مشکلات کشاورزان و اطلاعاتی مانند نوع محصولات، سطح زیرکشت و دسترسی به منابع مانند آب و زمین، تخصیص بهینه منابع از قبیل اعتبارات، کمک‌های دولتی و منابع آبی، تدوین استراتژی‌هایی برای حفظ منابع طبیعی و افزایش بهره‌وری بدون آسیب به محیط زیست و در مجموع توسعه پایدار، پیش‌بینی بحران‌های احتمالی و طراحی برنامه‌های مدیریت بحران و امکان ارزیابی تأثیر سیاست‌ها و برنامه‌های اجرایی با توجه به بازخورد آنها از مهمترین مزایای سرشماری در زیربخش برنامه‌ریزی و سیاستگذاری به شمار می‌رود.
اما فواید سرشماری به اینجا ختم نمی‌شود؛ با در دست داشتن آمار دقیق کشاورزی کشور می‌توان به تحلیل روندها پرداخت. به عبارتی با مقایسه داده‌های سرشماری‌های مختلف، روندهای تولید و مصرف شناسایی شده و ارزیابی تغییرات در بخش کشاورزی امکان‌پذیر می‌شود. از طریق داده‌های جمع‌آوری شده در سرشماری‌ها، آمار دقیق از الگوهای تولید محصولات مختلف به دست می‌آید. به عنوان مثال، تغییرات در نوع محصولات کشت شده، مساحت زیر کشت و میزان تولید می‌تواند نشان‌دهنده تغییرات در تقاضا، شرایط اقلیمی یا سیاست‌های دولتی باشد.
تحلیل روندها در بررسی تأثیرات اقتصادی نیز موثر است. در این زیربخش تأثیرات اقتصادی مختلف مانند تغییرات قیمت‌ها، دسترسی به بازار و هزینه‌های تولید بر بخش کشاورزی شناسایی و ارزیابی می‌شود. این اطلاعات می‌تواند به بخش کشاورزی در تصمیم‌گیری‌های مالی و سرمایه‌گذاری کمک کند. تحلیل تغییرات جمعیتی و نیروی کار در بخش کشاورزی از دیگر جنبه‌های تحلیل روندهاست. این اطلاعات شامل تعداد کشاورزان، مهاجرت‌های جمعیتی و تغییرات در سن نیروی کار است که تأثیر مستقیم بر تولید و بهره‌وری دارد.
به طور کلی با اطلاعات به دست آمده و تحلیل روند آنها می‌توان علاوه بر دستیابی به تصویری کلی از وضعیت موجود، چالش‌ها و فرصت‌ها مانند تغییرات اقلیمی یا ظهور تکنولوژی‌های جدید را شناسایی کرد و برای آینده کشاورزی، محاسباتی نسبتا دقیق انجام داد. مثلا اگر روندها نشان‌دهنده کاهش تولید یک محصول خاص باشد، سیاستگذاران می‌توانند اقداماتی برای حمایت از آن بخش انجام دهند. به علاوه با استفاده از داده‌ها چگونگی تغییرات در شیوه‌های کشت یا مدیریت منابع طبیعی و تاثیر آن بر کیفیت آب، خاک و تنوع زیستی به دست می‌آید.
توسعه زیرساخت‌ها در بخش کشاورزی یکی از جنبه‌های مهم برای افزایش بهره‌وری و بهبود معیشت کشاورزان است. سرشماری کشاورزی نقش کلیدی در شناسایی نیازها و فرصت‌های موجود برای توسعه این زیرساخت‌ها دارد. سرشماری اطلاعات دقیقی درباره نوع و میزان تولیدات کشاورزی، وسعت زمین‌های زراعی و دسترسی به منابع آب و انرژی جمع‌آوری می‌کند. این اطلاعات نه تنها به شناسایی نیازها و الزامات زیرساختی یاری می‌رساند، بلکه بهبود دسترسی کشاورزان به بازارهای محلی و ملی را با آگاهی از نقاط ضعف در شبکه‌های حمل و نقل، انبارها و مراکز توزیع فراهم خواهد کرد. همچنین افزایش بهره‌وری، توسعه تکنولوژی و توسعه اجتماعی و اقتصادی از دیگر مواردی است که به تکمیل زیرساخت‌ها مرتبط است.
ناگفته پیداست که حمایت از کشاورزان یکی از اهداف اصلی سرشماری کشاورزی به شمار می‌رود. اطلاعات به دست آمده نیازهای مالی و فنی کشاورزان را به صورت شفاف، نمایان می‌کند. بنابراین تدوین برنامه‌های حمایتی مختلف، از طرف سیاستگذاران با سهولت بیشتری انجام خواهد گرفت؛ برنامه‌ها می‌توانند شامل کمک‌های مالی، تسهیلات اعتباری، آموزش‌های فنی و مشاوره‌های کشاورزی باشند. گذشته از همه اینها وقتی آمارها به طور دقیق سخن می‌گویند قدرت چانه‌زنی کشاورزان نیز در مقابل خریداران و توزیع کنندگان بالا می‌رود، این امر به بهبود شرایط فروش و افزایش درآمد آنها منجر می‌شود.
توزیع عادلانه و موثر یارانه‌های دولتی، پشتیبانی از تحقیقات کاربردی کشاورزی، شناسایی بهترین شیوه‌های کشت، بهینه‌سازی مصرف منابع، ارزیابی و مدیریت ریسک و افزایش دسترسی به تکنولوژی، ماشین‌آلات و نرم‌افزارهای مدیریت کشاورزی، از دیگر مزایای جانبی سرشماری کشاورزی محسوب می‌شوند.
امید است کشاورزان فهیم و شریف کشور، با همکاری صمیمانه با ماموران سرشماری، گامی موثر در راستای بهبود سیاستگذاری عرصه کشاورزی برداشته و برای حل چالش‌ها و فتح قله‌های موفقیت، نقشی کلیدی ایفا کنند.
وحید زندی فخر
کارشناس روابط عمومی موسسه تحقیقات علوم دامی کشور