خراسان جنوبی که بیش از ۲ دهه با خشکسالی و تغییرات اقلیمی دست و پنجه نرم می‌کند اکنون با طغیان‌های گسترده ملخ‌های کوهاندار روبه‌رو است. این آفات که تاغزارهای مقاوم به خشکی را هدف قرار داده، تهدیدی بزرگ برای حفظ تعادل اکوسیستم و زندگی مردم منطقه محسوب می‌شود.
به گزارش خبرنگار ایرنا، خراسان جنوبی، با اقلیم خشک و شکننده‌اش، همواره در برابر چالش‌های طبیعی و زیست‌محیطی گوناگون از بیابان‌زایی گرفته تا خشکسالی‌های پی در پی قرار دارد.
خراسان جنوبی با ۱۲ میلیون و ۹۸۹ هزار و ۲۸۴ هکتار اراضی بیابانی و مراتع کم‌تراکم بیابانی دومین استان بیابانی کشور است که با توجه به شرایط اقلیمی و جغرافیایی ۸۶ درصد مساحت استان را شامل می‌شود.
این استان بیست و سومین سال خشکسالی را پشت سر می‌گذارد و در سال آبی جاری بارندگی‌ها ۴۴ درصد کاهش داشته است که با تداوم این شرایط روز به روز بیشتر بر مناطق خشک و بیابانی استان افزوده می‌شود.
اکنون استان خشک و نیمه‌بیابانی شرق ایران، با مشکلات متعددی دست و پنجه نرم می‌کند که یکی از مهم‌ترین آنها، بحران ملخ‌های کوهاندار است. آفتی که هر ساله با آغاز بهار به صورت طغیانی در استان گسترش می‌یابد و علاوه بر تهدید منابع طبیعی، معیشت کشاورزان و دامداران این منطقه را نیز به خطر می‌اندازد.
در این میان، خشکسالی‌های متوالی که بر پیکره استان فشار می‌آورد، شرایط را برای مقابله با این آفت دشوارتر از همیشه کرده و این آفات به ویژه در تاغزارها که گونه‌ای مقاوم به خشکی به شمار می‌روند، به شدت تأثیر گذاشته است.
این ملخ‌ها تنها از درختچه‌های تاغ تغذیه و در مناطق آلوده به سرعت گسترش پیدا می‌کنند.
به گفته مسئولان، هجوم این آفت در خراسان جنوبی، که از سوی خراسان رضوی آغاز شد، به سطحی رسیده که اکنون بیش از ۱۲۵ هزار هکتار از مراتع استان درگیر شده‌اند.
درختچه‌های تاغ، که به عنوان یکی از منابع طبیعی حیاتی برای تثبیت شن‌های روان و جلوگیری از پیشروی بیابان‌ها شناخته می‌شوند، اکنون در معرض تهدید جدی قرار دارند. آسیب به این درختچه‌ها، که در اکوسیستم کویر نقش بی‌بدیلی ایفا می‌کنند، می‌تواند پیامدهای زیست‌محیطی و اقتصادی غیرقابل جبرانی به همراه داشته باشد.
این گیاهان مقاوم به خشکی، با هزینه‌های فراوان کاشته و نگهداری می‌شوند و نابودی آنها، تهدیدی جدی برای معیشت مردم محلی است که به دامداری و کشاورزی وابسته‌اند.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی در گفت وگو با ایرنا گفت: ملخ‌های کوهاندار یکی از آفات جدی درختچه‌های تاغ استان هستند، این درختچه‌ها به دلیل مقاومت در برابر خشکی، نقش بسیار مهمی در جلوگیری از بیابان‌زایی و حفظ تعادل اکوسیستم دارند اما وقتی ملخ‌ها به این درختچه‌ها حمله می‌کنند، تاثیرات ویرانگری به جا می‌گذارند.
علیرضا نصرآبادی افزود: تغذیه این ملخ‌ها از برگ و سرشاخه‌های تاغ باعث کاهش تنوع زیستی، نابودی پوشش گیاهی و در نهایت کاهش تولید علوفه برای دامداران و کشاورزان می‌شود.
وی ادامه داد: با توجه به اینکه تاغزارها به عنوان یک سد طبیعی در برابر حرکت شن‌های روان عمل می‌کنند، آسیب به این گیاهان می‌تواند به تشدید بحران بیابان‌زایی و افزایش فرسایش خاک منجر شود.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی بیان کرد: یکی از دلایل اصلی گسترش سریع ملخ‌های کوهاندار، خشکسالی‌های اخیر و تغییرات اقلیمی است و کاهش بارندگی‌ها و افزایش دما باعث استرس بیشتر به درختان تاغ شده و آنها را آسیب‌پذیرتر از قبل کرده است.
وی با بیان اینکه این شرایط برای رشد و تکثیر ملخ‌ها بسیار مناسب است، تصریح کرد: علاوه بر این، افزایش دما و کاهش رطوبت باعث تسریع در روند تخم‌ریزی و افزایش جمعیت ملخ‌ها می‌شود، در واقع، این آفت نه تنها از گیاهان تاغ تغذیه می‌کند، بلکه در این شرایط محیطی می‌تواند در سطح وسیع‌تری گسترش یابد.
نصرآبادی گفت: هجوم ملخ‌ها در مراتع خراسان جنوبی از سمت خراسان رضوی بوده و در فروردین‌ماه، ۵۰ هزار هکتار از اراضی
استان تحت تأثیر این آفت قرار داشت، اما امروز سطح آلودگی به بیش از ۱۲۵ هزار هکتار افزایش یافته است.
وی عنوان کرد: شهرستان‌های زیرکوه، قاینات، عشق‌آباد و نهبندان از جمله مناطق اصلی درگیر با این آفت هستند و اکنون شهرستان زیرکوه با ۸۵ هزار هکتار بیشترین سطح آلودگی را دارد.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی ادامه داد: از ابتدای فروردین امسال، عملیات مبارزه با ملخ‌های کوهاندار آغاز شده که برای مقابله با این آفت، از مجموعه‌ای از تجهیزات مانند سم‌پاش‌های پشتی تراکتوری، سم‌پاش‌های موتوری، تانکرهای آبرسانی و پهپادها استفاده کرده‌ایم.
وی افزود: این اقدامات در سطح ۷۸ هزار و ۴۰۰ هکتار از اراضی آلوده به اجرا درآمده است، البته با توجه به گستردگی مشکل، هنوز کمبود تجهیزات و نیروی انسانی وجود دارد و به همکاری بیشتر مسئولان و مشارکت مردم نیاز داریم.
نصرآبادی اضافه کرد: علاوه بر سم‌پاشی، پایش مستمر مناطق آلوده و شناسایی کانون‌های تخم‌گذاری ملخ‌ها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
وی با بیان اینکه برای جلوگیری از طغیان‌های آینده ملخ‌های کوهاندار، برنامه‌های بلندمدت و جامع در دستور کار قرار گرفته است، گفت: یکی از مهم‌ترین اقدامات، پایش مستمر وضعیت مناطق آلوده و شناسایی به‌موقع کانون‌های تخم‌گذاری است.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی عنوان کرد: همچنین، باید به‌طور مداوم روش‌های کنترل بیولوژیک را تقویت کنیم ضمن اینکه استفاده از فناوری‌های نوین مانند پهپادها برای پایش مناطق درگیر و کنترل دقیق‌تر آفات از جمله راهکارهای مؤثر است.
وی تصریح کرد: با نزدیک شدن به تابستان، احتمال کاهش جمعیت ملخ‌ها وجود دارد، اما باید توجه داشت که تخم‌ریزی آنها می‌تواند در خاک باقی بماند و در سال آینده دوباره با طغیان‌های جدید روبه‌رو شویم. بنابراین، باید در بلندمدت برای کنترل این آفت اقدامات مؤثری انجام دهیم.
نصرآبادی، همکاری مردم و بهره‌برداران منابع طبیعی را برای مقابله با آفت ملخ‌های کوهاندار بسیار حائز اهمیت دانست و افزود: تجربه‌های گذشته نشان داده که شناسایی به‌موقع کانون‌های تخم‌گذاری و اطلاع‌رسانی سریع از سوی روستائیان و کشاورزان، باعث کاهش چشمگیر آسیب‌ها شده است.
وی تأکید کرد: مردم محلی می‌توانند نقش مهمی در پایش وضعیت و اطلاع‌رسانی داشته باشند، بنابراین آموزش و تشویق آنها برای مشارکت فعال در عملیات کنترل این آفت عرصه منابع طبیعی استان ضروری است.
تاغ معروف به عروس بیابان که این روزها مورد هجوم ملخ‌های کوهاندار قرار گرفته یکی از بهترین روش‌ها برای جلوگیری از حرکت شن‌های روان هستند و جنگل‌های تاغ، به‌ویژه در مناطق خشک و نیمه‌خشک مانند خراسان جنوبی، دارای اهمیت ویژه‌ای بوده زیرا به‌عنوان سد طبیعی در برابر پیشروی بیابان‌ها نقش ایفا می‌کنند.
رئیس اداره بیابان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی هم با اشاره به اهمیت تاغ‌کاری در جلوگیری از گرد غبار گفت: ریشه‌های عمیق این درختان باعث تثبیت خاک می‌شود و از فرسایش بادی و آبی جلوگیری می‌کند؛ ضمن اینکه در مناطقی مانند خراسان جنوبی، جنگل‌های تاغ به ویژه در جلوگیری از تبدیل زمین‌های کشاورزی به بیابان و حفظ منابع طبیعی بسیار مؤثر هستند.
محمد یوسفی بیان کرد: خراسان جنوبی با وسعت بیش از ۱۵ میلیون هکتار، شامل بیش از ۲ میلیون هکتار مناطق بحرانی فرسایش بادی است، در این مناطق، تاغزارها نقش مهمی ایفا می‌کنند و با جلوگیری از هجوم ماسه‌های روان، مانع ورود خسارت به مزارع و منازل ساکنان روستایی و کویرنشین می‌شوند.
وی اظهار کرد: حفاظت از جنگل‌های تاغ نه‌تنها مسئولیت دولت و نهادهای مربوطه است، بلکه نیازمند مشارکت و همکاری فعال جامعه محلی است؛ با این همکاری، می‌توان امید داشت که این جنگل‌ها به عنوان یک منبع ارزشمند برای اکوسیستم و زندگی انسان‌ها در آینده پایدار باقی بمانند.
رئیس اداره بیابان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی با بیان اینکه هر درخت تاغ از حرکت ۵۰ تا ۶۰ تن ماسه و شن‌های روان جلوگیری می‌کند، گفت: مجموع عرصه تاغزارهای استان ۹۳۵ هزار و ۵۶۹ هکتار است که از این میزان ۲۸۱ هزار و ۷۴۱ هکتار دست کاشت و مابقی طبیعی است.
وی اضافه کرد: در بیش از ۲ دهه خشکسالی در استان شاهد کاهش رشد رویشی در تاغزارهای استان هستیم که با توجه به ضعیف شدن این تاغزارها آفاتی همچون ملخ‌ها به آن هجوم می‌آورند و آن را از بین می‌برند که این امر خود منجر به تشدید بیابان‌زایی می‌شود.
معاون فنی منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی هم گفت: خراسان جنوبی دومین استان بیابانی کشور است و بیش از ۱۲.۵ میلیون هکتار از این عرصه‌ها شامل مناطق بیابانی و مراتع کم‌تراکم می‌شود.
حمید باقرپور درباره میزان بیابان‌زایی در کشور افزود: سرانه بیابان در ایران با پنج هزار مترمربع، دو برابر میانگین جهانی است و هم‌اکنون ۱۸۹ نقطه، ۹۷ شهرستان و ۲۲ استان کشور دچار این مشکل هستند، در خراسان جنوبی نیز تعداد کانون‌های بحران بیابانی از ۱۶ کانون به نزدیک ۳۰ کانون افزایش یافته است.
وی تاکید کرد: مقابله با بیابان‌زایی تنها با همکاری مردم و مسئولان امکان‌پذیر است و منابع طبیعی باید به عنوان امانتی برای نسل‌های آینده حفظ شود.
معاون فنی منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی با اشاره به چالش‌های مربوط به مدیریت مراتع در سال‌های خشکسالی گفت: در سال‌های خشک، مدیریت مصرف مراتع باید به‌گونه‌ای انجام شود که کمترین آسیب به عرصه‌های طبیعی وارد شود.
